ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑ
Σύνοψη
Όταν ο έμπειρος δύτης και βραβευμένος σκηνοθέτης Κρεγκ Φόστερ αποφάσισε να κάνει καταδύσεις στο Ακρωτήρι των Καταιγίδων στη Νότιο Αφρική, ούτε που φανταζόταν τη σχέση που θα ανέπτυσσε με ένα χταπόδι. Το χταπόδι τον οδήγησε σε ανεξερεύνητα θαλάσσια βάθη και του έμαθε να βρίσκει τον δρόμο του μέσα σ’ ένα δάσος από φύκια, να συνδιαλέγεται με τα ψάρια και τα όστρακα. Του έμαθε, επίσης, πως δεν είμαστε το κυρίαρχο είδος στη Γη. Ένα μάθημα σεβασμού και ελευθερίας.
Δεν χρησιμοποιούμε το δέρμα μας για να βλέπουμε, ούτε σκεφτόμαστε με τα άκρα μας, παρ' όλα αυτά υπάρχει κάτι οικείο με τα οχτώποδα μαλάκια. Η παράδοξη φυσιολογία του χταποδιού υπήρξε αντικείμενο ενδιαφέροντος του φιλοσόφου Πίτερ Γκόντφρεϊ-Σμιθ, στο βιβλίο του Other Minds και του σκηνοθέτη Κρεγκ Φόστερ στη βραβευμένη με Όσκαρ παραγωγής “My Octopus Teacher”. Παρά τη διαφορετική πορεία εξέλιξης που έχει διανύσει το χταπόδι, το επιστημονικό ενδιαφέρον για τα οχτώποδα, πηγάζει από τη σημαντική ευφυΐα που παρουσιάζουν και την ικανότητα να την μεταλαμπαδεύουν πιθανός μέσω του DNA τους. Ενώ αυτά τα πλάσματα βιώνουν τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο από εμάς, το θέμα είναι ότι τον βιώνουν και αυτό εγείρει το φιλοσοφικό ερώτημα για το τι σημαίνει να είσαι κάτι που μπορεί να αισθανθεί ότι είναι κάτι (Godfrey-Smith, 2016).
Μετά από μια δεκαετία έντονης δημιουργικής δραστηριότητας ως σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, ο Κρεγκ Φόστερ υπέστη μια υπαρξιακή κρίση και θέλησε να εγκαταλείψει την παραγωγή ταινιών (Thiyagarajan, 2020). Στην αρχή της ταινίας “My Octopus Teacher” ο Φόστερ περιγράφει την αναγκαιότητα να βρίσκεται “μέσα” στον κόσμο της φύσης που γνώριζε ως παιδί, αλλά είχε εγκαταλείψει για χρόνια. Έτσι, αποφασίζει να επιστρέψει στο παιδικό του στέκι, το δάσος με τα φύκια, στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος στη Νότια Αφρική. Εκεί παίρνει την απόφαση να γίνει χειμερινός κολυμβητής κάνοντας βουτιές καθη μερινά για ένα χρόνο, δίχως στολή και κλειστό κύκλωμα, που θα του παρέχει οξυγόνο επιτρέποντας την αδιάλειπτη παραμονή του στο βυθό.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑ
Ένα χαρακτηριστικό που εκφράζετε και από την σκηνοθέτη στην ταινία, είναι ο διαχωρισμός μεταξύ της απρόσκοπτης κινηματογράφησης και των συχνών ανόδων του Φόστερ στην επιφάνεια της θάλασσας για αέρα (Ehrlich, 2020). Ενώ ο Φόστερ μπορεί να κρατήσει την αναπνοή του ελάχιστα, τα πλάνα της ταινίας, σπάνια διακόπτονται επειδή οι κινηματογραφιστές φορούν εξοπλισμό αυτόνομης κατάδυσης, σε αντίθεση με τον Φόστερ που μας έχει κάνει γνωστό την πρόθεσή του, να απέχει από τεχνικό εξοπλισμό και στολή κατάδυσης. Αυτό η σκηνοθέτης Έρλιχ Π. όσο και ο Φόστερ θέλουν να το παραμερίσουν, εισάγοντας μια τεχνητή αφηγηματική δομή, που εξαλείφοντας τη δυναμική της εισπνοής και εκπνοής που συνιστούν τη ζωή, ξεπερνά το όριο της φόρμας. Αυτός είναι ο νατουραλιστικός κινηματογράφος που συγκαλύπτει τη “φύση” του πρωταγωνιστή του, με τρόπο που ίσως υπονομεύει τους δικούς του ριζοσπαστικούς ηθικούς στόχους, που εκφράζονται στη δράση Sea Change Project.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις τεχνικές λήψης των υποβρύχιων σκηνών, μπορείτε να δείτε ολόκληρη την συνέντευξη της δημιουργού στο επίσημο κανάλι της δράσης "Sea Change Project".
Βασιζόμενος στις επιδέξιες παρακολούθησης ζώων, που έμαθε ενώ βρισκόταν στην έρημο Καλαχάρι, μια πληροφορία που μαθαίνουμε στο τέταρτο λεπτό της ταινίας, αποφασίζει να υποταχθεί σε αυτόν τον παράξενο κόσμο και τους κατοίκους του προσπαθώντας να μάθει τους τρόπους τους. Στο δωδέκατο λεπτό ο Φόστερ πλαισιώνει την πρώτη του συνάντηση με το χταπόδι ως ένα είδος μυστηρίου που πρέπει να λυθεί, αυτό δίνει στην ταινία το αφηγηματικό της τόξο (Ehrlich, 2020).
Το χταπόδι εμφανίζεται καλυμμένο με κοχύλια και βράχους, τα οποία κρατά κοντά στο σώμα του χρησιμοποιώντας τα πλοκάμια του. Ο Φόστερ είναι συγκλονισμένος και η κάμερα καθυστερεί, αναγκαζοντάς μας να αναλογιστούμε αυτό που βλέπουμε. “Τι θα γινόταν αν συνέχιζε να επιστρέφει σε αυτό το μέρος και να ακολουθεί αυτό το πλάσμα σε καθημερινή βάση;”
Θέλοντας να αναρωτηθούμε μαζί του, τι θα μπορούσε κανείς να διδαχθεί από μια τόσο εντατική παρατήρηση στις συνήθειες και τις προτιμήσεις όχι ενός ζώου “δείγματος” μέσα σε ένα εργαστήριο, αλλά ενός μοναδικού “ατόμου”, έξω στην άγρια φύση του.
Σε μία από τις αρχικές τους συναντήσεις, το χταπόδι περίεργο για αυτή τη νέα παρουσία κοντά στο κρησφύγετό του, κάνει εκατοστά προς το μέρος του, ξαφνικά ο Φόστερ ρίχνει από λάθος έναν κομμάτι του κινηματογραφικού εξοπλισμού του, με επακόλουθο ο κρότος να τρέψει σε φύγει το χταπόδι, εγκαταλείποντας το καταφύγιο. “Τα κατάστρεψα όλα;” Ρωτά ο Φόστερ. “Θα με εμπιστευτεί ξανά το ζώο αυτό;” Η έμφαση στην εμπιστοσύνη σε αυτή τη σκηνή είναι κατά κάποιο τρόπο, το κλειδί για την ταινία στο σύνολο της. Το να εμπιστεύεσαι τον άλλον σημαίνει να βασίζεσαι σε αυτόν, ότι θα σου φερθεί όπως θα έπρεπε (Godfrey-Smith, 2016). Σε αυτήν την ασύμμετρη σχέση μεταξύ ζώου και λογικού ζώου, το οχτώποδο δεν μπορεί να πιστέψει ότι ο Φόστερ είναι το “ζώο”, που κρατά τον λόγο του και ούτε μπορεί να εμπιστευτεί, ότι θα τηρήσει τις ηθικές αρχές.
Σε αντίθεση με τα ντοκιμαντέρ του είδους, ο Φόστερ δεν είναι ο “ψυχρός” αφηγητής που παρατηρεί μέσα από κρυφές κάμερες τις τελετουργίες ζευγαρώματος ή του κυνηγιού. Όπως τονίζεται και από την συνέντευξη της γυναίκας του και παράλληλα μέλος της παραγωγής της ταινίας, δεν είναι εισβολέας σε έναν κατά τα άλλα “φυσικό” βιότοπο αλλά, ως ένα βαθμό, μέρος της φύσης που παρατηρεί (Thiyagarajan, 2020).
"Ερωτεύτηκα την εκπληκτική αγριότητα που αντιπροσωπεύει και πώς αυτό με άλλαξε... Μου έμαθε να νιώθω ότι είσαι μέρος αυτού του τόπου, όχι επισκέπτης."
Ο Φόστερ παρακολουθεί το χταπόδι να κυνηγά και να παίζει, αλλά σύντομα οι δυο τους αρχίζουν επίσης να παίζουν μαζί ̇ σχολιάζοντας στο 32ο λεπτό της ταινίας “Τα όρια ανάμεσα σε μένα κι εκείνο φαίνονταν να εξαφανίζονται”. Ακόμα και όταν κάθεται στο σαλόνι του σπιτιού του, μετά το γεγονός, κοιτάζοντας την κάμερα και αφηγούμενος αναδρομικά τα γεγονότα που βλέπουμε, ο θεατής αισθάνεται ότι ο Φόστερ παραμένει ζωντανός εξαιτίας της σχέση, που έχει αναπτυχθεί με το χταπόδι.
Τι καλύτερο σύμβολο της ετερότητας της φύσης, της αλλοτρίωσής της προς τους ανθρώπους, από αυτό το παράξενο πλάσμα;
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η αναγέννηση του ακρωτηριασμένου πλοκαμιού ύστερα από μια επεισοδιακή μάχη με καρχαρία, που κυνηγάει στα ίδια νερά, είναι ο χαρακτηριστικός τρόπος του χταποδιού, για να γίνει ξανά ολοκληρωμένο, να ζήσει σύμφωνα με τη φύση του. Η ανάκαμψη του Φόστερ φανερώνει τον δικό μας χαρακτηριστικό τρόπο να γίνουμε ξανά ολοκληρωμένοι. Να προχωρήσουμε πέρα από το προφανές, να επιτύχουμε στοχαστική και όχι μόνο αντανακλαστική γνώση της ζωής. Αυτό είναι το θέμα της ταινίας, το “μάθημα” που μαθαίνει ο Φόστερ από τον δάσκαλό του το χταπόδι.
Βιβλιογραφία
Φιλμογραφία
Comments